Het ‘nieuwe’ bouwen: naar een architectuur met dat wat voor handen is

Voor onze generatie architecten het levenslicht zag, daagde reeds het besef dat de draagkracht van onze blauwe planeet en zijn grondstoffen niet oneindig is. De urgentie om te handelen was nooit groter. Hoewel dat inzicht tergend traag lijkt door te dringen, zijn er nu positieve toekomstbeelden nodig vor een nieuwe bouwcultuur om deze transitie te versnellen.  

Waar aanvankelijk voor deze omslag sterk ingezet werd op een noodzakelijke reductie van materiaal- en energiegebruik, van comfort, gloort sinds de eeuwwisseling het denkbeeld van circulariteit, dat uiterst relevant en breed toepasbaar is. Door een sterke verschuiving van het paradigma van eindeloze groei daagt nu een beeld dat opnieuw verenigt en verbindt. 

In tegenstelling tot andere begrippen rond duurzaamheid is het maken van gesloten kringlopen, met een op natuurlijke processen gebaseerde cyclus van groei en herstel, een duidelijk tastbaar idee. Zelden zijn steden en gebouwen beter geworden omdat ze voldeden aan energetische eisen of duurzaamheidslabels. Er zijn legio voorbeelden van ingrepen die de duurzaamheidsscore van een gebouw verbeteren maar die nauwelijks impact hebben op de kwaliteit. De reden waarom deze kwantificering nog niet de beoogde impact heeft, is dat er, behalve het meetbaar maken en scoren van de duurzaamheid, geen sluitend concept is. Alles kan, zolang de scores gehaald worden. Maar het sluiten van de kringlopen kan zorgen voor een bredere beweging over alle stakeholders en sectoren heen, aangedreven door een verbetering van bestaande projecten en producten eerder dan door het schuldbesef over hun impact. Daarbij is een ‘natuurlijke’ groei niet langer een stigma, maar een noodzaak om deze transitie op gang te brengen. 

In Europa lijken we zo stilaan wel uitgebouwd. Niets is minder waar, maar we moeten steeds radicaler durven kiezen waar er gebouwd wordt en dat zal steeds vaker in de voetsporen van voorgangers zijn. Er ontstaat een hernieuwde bouwcultuur die vertrekt van dat wat voorhanden is. ‘Adaptive reuse’ omarmt de bestaande materialen en energie die reeds in een bestaand gebouw geïnvesteerd werden. Als 70 procent van de CO2-impact van een gebouw opgeslagen is in zijn structuur, dan verdient zeker het verlengen van de levensduur van het casco onze aandacht. En zelfs indien het niet om renovatie of herbestemming van bestaand patrimonium gaat, dan wel om een brownfield, waar de sporen van voorgaande bouwwerken bepalend zullen zijn voor de toekomst. Het aansnijden van open ruimte, daar komt nu een einde aan. Biodiversiteit, klimaatadaptatie, slimme mobiliteit en waterhuishouding zijn nodig en zullen een leidend thema worden bij het hergebruik van onze ruimte.  

Die verbindende transitie vormt ook de grondslag voor nieuwe economische modellen, een lokale maakindustrie en technologische innovatie. Het herstellen van wat bestaat, noodzaakt een meer lokaal uitgebouwd weefsel van maakbedrijven. Denk aan producenten die een engagement aangaan over hoe het product in de kringloop te houden en onderzoek voeren naar technologie voor hergebruik. De nieuwe Europese regelgeving, met het recht op en de plicht tot herstel, is op dat punt hoopgevend. Dit ‘right to repair’ toepassen op de gebouwde omgeving werkt inspirerend. Al te vaak lijdt de actuele architectuurpraktijk nog onder de waan om telkens weer een eenmalig en uniek project tot stand te moeten brengen. Ook hiervoor geldt dat dit zowel op menselijk als zakelijk vlak een weinig duurzaam toekomstmodel is. Laat ons omarmen wat waardevol is en liefdevol verbeteren wat bestaat. Voor architecten biedt het ook perspectief op een circulair zakenmodel, waarbij een project een levenslange dienstverlening van aanpassing en verbetering vraagt.     

Koen Drossaert, 
Architect en Managing Partner bij HUB