Op weg naar circulair bouwen

Onze huidige manier van bouwen zit aan zijn limieten. Gebouwen zijn vandaag verantwoordelijk voor ongeveer 40 procent van de CO2-emissies in Europa en ook nog eens voor bijna 50 procent van het materialengebruik. Willen we de klimaatdoelstellingen halen, dan zal er iets moeten veranderen. De voorbije maanden toonden al wat de impact van materiaalschaarste kan zijn. Daarom is er een omschakeling naar een circulaire bouweconomie nodig. De OVAM stippelt de krachtlijnen van dat nieuwe beleid uit in samenwerking met stakeholders uit de bouwsector. Een introductie.

Europa wil tegen 2050 koolstofneutraal zijn, met minimaal grondstofgebruik en minimale impact van materialen. Een doelstelling die Vlaanderen mee onderschrijft maar die ons noopt om onze manier van bouwen grondig te herdenken. Van lineair naar circulair. Het nieuwe ontwerp-beleidsprogramma ‘Op weg naar circulair bouwen’ geeft vorm aan deze circulaire ambities. OVAM beleidsadviseur bouwafval Philippe Van de Velde: “De impact van wonen en bouwen op het milieu is bijzonder groot. In het vorige beleidsprogramma, dat liep van 2014 tot 2020, gebeurden al flink wat inspanningen om de afvalberg bij bouw- en constructiewerken te verminderen. Zo zetten we in op het sluiten van meer materiaalkringlopen door hergebruik of recyclage. Met de sloopopvolgingsplannen en sloopopvolging door een sloopbeheersorganisatie zoals Tracimat zijn we de juiste richting ingeslagen om afvalstromen uit de bouw hoogwaardig te kunnen valoriseren. Voor steenpuin, isolatiemateriaal en gipsplaten loopt dat al goed. Dat moet in de toekomst voor nog meer stromen kunnen.”

Nog meer dan in het vorige beleidsprogramma wil de OVAM in de toekomst de nadruk leggen op hergebruik. OVAM beleidsmedewerker veranderingsgericht & circulair bouwen Karlien Wauters: “Veel materialen in sloop- of renovatieprojecten kunnen best wel nog een tweede leven krijgen. Urban mining wordt daarom een sleutelwoord voor bouwprojecten in de toekomst. Maar we moeten ook al van bij het ontwerp van constructies durven nadenken over hergebruik en recyclage. In zijn ultieme vorm komt hergebruik namelijk neer op flexibel, veranderingsgericht bouwen. Dat wil zeggen dat we met minimale inspanningen een bouwwerk aanpassen om mee te evolueren met de noden van de gebruikers. Bijvoorbeeld het wegnemen en herplaatsen van binnenwanden om een andere indeling te geven aan een gebouw. Circulair bouwen hoeft ook niet altijd duurder te zijn dan de traditionele manier van bouwen.”

Het nieuwe ontwerp-beleidsprogramma maant ook aan om altijd het volledige plaatje te bekijken. “Duurzaamheid gaat verder dan energiegebruik en de uitstoot van CO2 alleen. Een passiefhuis kan een prachtige oplossing zijn om minder te verbruiken, maar vergt wel veel meer materiaal. Weegt het dan op? Om echt circulair te bouwen, moeten we altijd op zoek gaan naar het optimale evenwicht tussen alle duurzaamheidsfactoren.” Een instrument om bouwprofessionals daarin bij te staan is TOTEM. “Op vlak van technologie en materialen kunnen bedrijven vandaag veel keuzes maken. TOTEM brengt in kaart wat de milieu-impact is van elke keuze: landverbruik, waterverbruik, CO2, toxiciteit, … Van de ontginning tot de eindverwerking: het gaat allemaal mee in de score”, verduidelijkt Van de Velde.

Maar wat houdt bouwbedrijven dan nog tegen om de stap naar circulair te zetten? Het ontwerp-beleidsprogramma stipt vier grote uitdagingen aan. Wauters: “Het beperkte marktvertrouwen is vooralsnog de grootste rem. Het bouwproces moet transparanter worden over herkomst en kwaliteit van materialen. Daarnaast moeten we meer inzetten op samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld om materialen uit sloop- en renovatieprojecten te matchen met nieuwbouw. Data zullen daarin een belangrijke rol spelen. Wat is er beschikbaar aan materialen? Wat is de milieu-impact van onze keuzes? Hoe beter we de milieukosten kunnen meten, hoe zwaarder ze kunnen doorwegen in beslissingen. Ten slotte is sensibilisering cruciaal. Naast het informeren en ondersteunen van de bouwactoren, willen we de bewustwording rond de materiaalschaarste en de milieu-impact bij het brede publiek aanwakkeren.” 

Met het nieuwe ontwerp-beleidsprogramma, gedragen vanuit het werkveld, wil Vlaanderen duidelijk de ingeslagen weg verder zetten. Het is terug te vinden op de website van OVAM.