Duurzaam bouwen met circulair en groen beton

Circulair beton, hoever staat het daar eigenlijk mee? We vroegen het aan specialist Jeroen Vrijders, hoofd van het laboratorium Duurzame en circulaire oplossingen van Buildwise. Wat blijkt? Ook al worden er wel al enkele circulaire betontypes courant gebruikt, voor heel wat andere innovatieve oplossingen – vooral deze die vandaag nog buiten het normenkader vallen – is er nog een weg te gaan. Maar dat er aan deze weg hard wordt gewerkt, behoeft geen twijfel. 

“De innovatieve component van circulair beton maakt dat het vertrouwen nog vaak ontbreekt”, gaat Jeroen Vrijders van start. “Vanuit verder onderzoek en pilootprojecten moeten we trachten verder op te schalen.” Diverse initiatieven en organisaties maken hier al werk van. Daarnaast neemt Buildwise ook haar informerende rol ter harte. Dat resulteerde onder meer in de ‘Praktische gids voor circulair beton’, eenvoudig downloadbaar van de website van Buildwise. Aanvullend is er de website www.circular-concrete.be met up-to-date info over innovatieve technologieën, de milieu-impact en ook de opgevolgde werven.

Waarom opteren voor circulair beton? “De druk op het klimaat is uiteraard een eerste en evidente reden. De milieu-impact van beton is dan ook aanzienlijk”, aldus Jeroen Vrijders. De productievolumes van stortklaar beton zijn in Belgiëniet min: ruim één kubieke meter per inwoner per jaar. Zo’n acht procent van de wereldwijde CO2-uitstoot komt van de cementproductie, volgen EOS Wetenschap. Door zijn samenstelling – cement op basis van portlandklinker, water en granulaten – past traditioneel beton niet in het duurzame plaatje. Enerzijds is er de CO2-uitstoot door de productie van het cement en anderzijds de ontginning van primaire natuurlijke grondstoffen. Jeroen Vrijders: “Daarnaast is er ook een push vanuit de regelgeving om met meer circulaire materialen te gaan werken. En ook niet onbelangrijk: kiezen voor circulair beton kan extra credits betekenen voor het behalen van BREEAM en green building certificaten, of om goed te scoren op de CO2-prestatieladder.” Samengevat: het gebruik van circulair beton past in de globale ambitie om circulair te bouwen. 

Diverse circulaire betontechnologieën kunnen bijdragen aan meer duurzaamheid. Vooreerst is er het beton met gerecycleerde of kunstmatige granulaten. Hiermee voorkomt men de ontginning van eindige natuurlijke grondstoffen. Jeroen Vrijders: “Beton met gerecycleerde granulaten valt binnen het bestaande normatieve kader en is al verkrijgbaar met een BENOR-certificatie. Dit schept vertrouwen en maakt dat het al breder wordt ingezet.” 

België kent best veel koplopers op het vlak van gebruik van gerecycleerde granulaten in beton. De meesten zijn actief in de federatie Groen Beton Vert. Een tweede manier om beton ‘groener’ te maken is het aanpakken van de bindmiddelen en dus het (gedeeltelijk) vervangen van portlandcement, onder meer door hoogovenslakken, vliegas of kalksteen. Meer innovatief is het gebruik van alternatieve bindmiddelen zonder cement, zoals geopolymeren. Een derde pijler is de optimalisatie van het toepassen van beton en de levensduur. Denk daarbij aan zelfhelend beton. Vierde en laatste pijler is het hergebruik en recyclagetechnieken, niet alleen door gerecycleerde granulaten maar ook met hele structuren of bepaalde betonelementen. Vrijders: “Denk daarbij aan standaard modules voor bruggen of loodsen, maar ook kleinere elementen zoals stenen en tegels. In dit kader is het interessant deze elementen ook te documenteren in bijvoorbeeld het materialenpaspoort of postinterventiedossier van een gebouw.”

Dat er wat leeft en beweegt in de betonsector, is duidelijk. Diverse initiatieven en organisaties trekken aan de kar. Denk daarbij aan het vermelde Circular.Concrete-project. Interessant is ook het VLAIO Living Lab Circulair Beton. Vrijders: “Hier kijken we op ketenniveau hoe we het gebruik en de toepassing van circulair beton significant kunnen verhogen. We helpen de vraagzijde van ontwerp tot realisatie, door een praktische gids, maar bijvoorbeeld ook door bestekteksten voor typische toepassingen en de uitbouw van een ecosysteem.” Verder noteren we ook nog het Concrete Circularity Center, een VLAIO-EFRO gesubsidieerd project om de doorlooptijd voor de evaluatie van nieuwe circulaire betonmengsels te verminderen en te vergemakkelijken. Dat gebeurde onder meer via een grootschalig proefprogramma, maar ook een adviesloket, werfopvolging en uitbouw van een nieuw labo in Acasus Veurne.

Last but not least kunnen we uiteraard niet buiten het Circulair Betonakkoord Vlaanderen, een initiatief dat kadert binnen Vlaanderen Circulair en de gerichte call circulaire bouweconomie 2020. De eindtekst, die eind 2022 werd voorgesteld, is al door heel wat federaties, aannemers, betonproducenten en anderen ondertekend. De concrete ambities: een halvering van de CO2-uitstoot door de betonproductie tegen 2030 en het herleiden van deze CO2-uitstoot tot nul tegen 2050. Ook het maximaal hergebruik van gesloopt beton in betongranulaten staat gespecifieerd, net als een aantal duurzame toepassingen. Zo lezen we dat tegen 2030 gebouwen zo ontworpen moeten zijn dat de betonnen elementen maximaal hergebruikt kunnen worden. En nog tegen 2030 moet voor elke toepassing het meest geschikte duurzame betonmengsel gebruikt worden. Ambitieus, maar ambitie is wat we nodig hebben.

Tot zover de theorie. Maar wat gebeurt al in de praktijk? Een eerste markant voorbeeld is dat van de WTC-torens. Het geupcyclede puin van de oude WTC-torens werd opnieuw gebruikt in het ZIN-project, het innovatieve en multifunctionele project van Befimmo in de Brusselse Noordwijk dat het WTC vervangt. Maar liefst 30.000 ton puin werd verzameld, gesorteerd, verbrijzeld en omgevormd tot 3.500 ton A+-aggregaten. Deze kwaliteitsvolle aggregaten werden op hun beurt geïntegreerd in nieuw beton dat cradle-to-cradle gecertificeerd werd. De totale afstand die werd afgelegd om dit proces – van afbraak tot nieuw beton – mogelijk te maken, bedraagt niet meer dan 15 kilometer. Om dit proces tot een goed einde te brengen, sloeg Befimmo de handen in elkaar met De Meuter, ABR, CCB, Seco en het bouwconsortium Open Minds. 

Het volgende project brengt ons naar Gent, dat zich als Europese voortrekker profileert op het vlak van ‘clean technology’ en het hergebruik van grondstoffen. Een voetpad en zitbanken in circulair beton waren er al, maar daar kwam recent nog een nieuwe realisatie bij: de brandtrap voor basisschool De Zonnepoort. Het cement werd grotendeels vervangen door bijproducten zoals slakken en assen van de staalindustrie. Resultaat: een verminderde CO2-uitstoot met 70 procent. Deze brandtrap uit ‘groen’ beton maakt deel uit van het Europees URBCON-project dat wordt getrokken door de Stad Gent, de UGent en dertien partners uit België, Nederland, Duitsland en Groot-Brittannië. Als derde project vermelden we graag nogmaals ’t Centrum, het circulaire kantoorgebouw van Kamp C. Ook hier werd een beroep gedaan op duurzame betonmengsels met eco-binders, eveneens ontwikkeld in het kader van het URBCON-project. Het resultaat: cementloze funderingen met een minimale milieu-impact. Voorbeelden van hoe het kan en hoe het in de toekomst verder zal evolueren.