Oplossingen voor een circulaire economie

THERMISCH VERZINKEN EN DUURZAAM BOUWEN

Verzinken en circulair bouwen zijn twee handen op één buik. Samen met haar zusterorganisaties in Europa publiceerde Zinkinfo onder de vleugels van de EGGA (European General Galvanizing Association) een lijvig document met als titel: “Verzinkt Staal en Duurzaam Bouwen: oplossingen voor een circulaire economie”.

De circulaire economie is voor de meesten al een bekend begrip – maar we willen dit nog kort even verduidelijken. De circulaire economie is een verschuiving van lineaire bedrijfsmodellen, waarbij producten uit grondstoffen worden vervaardigd en aan het einde van hun nuttige leven als afval eindigen, naar circulaire bedrijfsmodellen waarbij intelligent ontwerp ertoe leidt dat producten of onderdelen daarvan worden gerepareerd, hergebruikt, teruggebracht en gerecycleerd.

Een belangrijk aspect van de circulaire aanpak is dat er een duidelijke hiërarchie van opties moet zijn. Er bestaan een aantal hiërarchische modellen van de circulaire economie die de prioriteiten laten zien. Deze verschillende modellen hebben dezelfde basis. Daadwerkelijk recycleren aan het einde van de levensduur wordt als laagste prioriteit beschouwd.

Conventioneel hebben we altijd gesteld dat metalen circulair zijn omdat ze aan het einde van de levensduur kunnen worden gerecycleerd zonder verlies van eigenschappen. Dit is waar en nog steeds erg belangrijk – maar in circulair denken gaat het om meer dan dat. In deze publicatie is getracht aan te geven wat verzinkt staal hogerop in de hiërarchie te bieden heeft.  

Wanneer we het over circulair bouwen hebben, moet er een onderscheid worden gemaakt tussen twee methodologieën. Enerzijds het hergebruiken van bestaande constructies die een tweede leven krijgen in een ander gebouw of constructie. Anderzijds het ontwerpen van nieuwe gebouwen of infrastructuur op een dusdanige manier dat alle bouwonderdelen demontabel worden ontworpen zodat ze herbruikbaar zullen zijn in de toekomst.

Een bestaande Elascon-tribune werd gered van de sloop door het enthousiasme en de besluitvaardigheid van één man. In de zomer van 2011 hoorde Harry Haverkotte, bestuurslid van SV Gramsbergen, dat hun buren uit Hoogeveen zouden verhuizen naar een nieuw sportpark. De goede staat van de hoofdtribune viel hem op, dus kocht hij deze voor 7.000 euro inclusief de kosten van demontage. 

De tribune werd oorspronkelijk gebouwd in 1976. Toen besteedde het bestuur van Hoogeveen de bouw uit voor een bedrag van 139.200 Nederlandse guldens. Dat komt overeen met 163.000 euro. Binnen twee jaar stond er een prachtige 32 meter lange tribune. 

Uiteindelijk kost de tribune, inclusief de kosten voor demontage en heropbouw, slechts 35.000 euro, terwijl een nieuwe minstens 200.000 euro zou kosten. Alles werd hergebruikt, behalve de oude houten planken, de stoeltjes en de zijwanden van glas. Het enige decoratieve schilderwerk dat moest worden gedaan zat aan de binnenzijde van het dak. 

De buitenste constructie was veertig jaar lang blootgesteld aan de weersomstandigheden, maar het verzinkte staal was in perfecte conditie en hoefde niet te worden herverzinkt. De overblijvende verzinkte deklaag heeft een dikte van meer dan 100 μm en de tribune kan nog tientallen jaren mee.

De mobiliteitssector tranfsormeert aan een razend tempo. Meer en meer steden bannen de auto uit de binnenstad en bouwen tijdelijke parkeergarages aan de rand, het liefst in de buurt van tram- of bushaltes zodat mensen vlot kunnen overstappen van auto naar openbaar vervoer. 

Een tijdelijke meerlaagse parkeergarage in Leiden is daar een mooi voorbeeld van. De garage ligt tegenover de westelijke stadspoort de Morspoort en wordt tien jaar geëxploiteerd door de gemeente. Mogelijk wordt deze termijn verlengd voor een flexibele periode van tien jaar in constructief en beheersmatig opzicht. Uiteindelijk moet het terrein weer beschikbaar komen voor stedelijke ontwikkeling. Door de herbruikbare materialen is het gebouw gemakkelijk te demonteren, te verwijderen en elders weer opnieuw op te bouwen.

De hele constructie van de parkeergarage is opgebouwd uit thermisch verzinkte elementen: kolommen, liggers, dwarsliggers en hekwerken. De toepassing van thermisch verzinkt staal bleek de beste keuze om een parkeergarage te ontwerpen die na verloop van tijd eenvoudig viel te demonteren. Ook had de keuze te maken met de contouren van het gebouw: deze moesten met de ronding van de weg overeenkomen waardoor langs en door het gebouw gekeken kan worden. Staal bleek hiervoor het ideale materiaal. Staal is daarnaast licht van gewicht waardoor de profielen slanker konden worden gedimensioneerd. Plus: hoe slanker, hoe meer daglicht in het gebouw.

Toen Gustave Eiffel zijn beroemde Eiffeltoren in 1889 bouwde voor de internationale expositie en de eeuwviering van de Franse revolutie was het de bedoeling dat het om een tijdelijk bouwwerk zou gaan. Hij had er geen idee van dat het 130 jaar later nog steeds een geliefd oriëntatiepunt in Parijs zou zijn. Maar dit lange leven heeft een prijs. Het ijzerwerk van de Eiffeltoren werd 19 keer overschilderd en een verfcyclus voor onderhoud duurt 18 maanden en kost 4 miljoen euro. De kosten voor het opnieuw schilderen zijn naar schatting ongeveer 14 procent van de huidige bouwkosten van de toren. 

Maar de kosten in termen van middelen, de risico’s voor de veiligheid van de werkers en de structurele gevolgen van dit herhaald schilderen zien de miljoenen toeristen niet die dit iconische bouwwerk bezoeken. Met ongeveer 40 ton aan restverf die bij elke overschilderbeurt aan de structuur wordt toegevoegd, zullen de bouwkundige gevolgen van deze aanvullende massa uiteindelijk moeten worden opgelost. In de meest recente schilderbeurt was het noodzakelijk om te beginnen met het verwijderen van alle 19 eerdere verflagen van bepaalde gedeelten van de toren om de structurele integriteit van de toren te behouden. Een les voor de bouwwerken van nu die veel te vaak worden gebouwd zonder te denken aan duurzaamheid en vermijden van onderhoud.